UNIÓN LIBRE - CADERNOS DE VIDA E CULTURAS - EDICIÓS DO CASTRO - Georges Brassens: escepticismo ácrata e liberdade persoal

Georges Brassens (Sète, 1921 - Saint-Gely du Fesc, 1981) é sen dúbida un dos cantautores que máis e mellor compaxinou o éxito popular e a perduración na memoria do pobo co recoñecemento e mesmo co entusiasmo suscitado en ámbitos cultos e na intelixencia crítica mundial. O seu entroncamento coa tradición temática e formal da poboación francesa e a súa sintonía coa poesía contemporánea e co pensamento libertario, enfiados por unha extraordinaria e auténtica personalidade musical e literaria, tan chea de gracia satírica e de enxeño lingüístico como de humanidade solidaria e de sentimentalidade popular, explican a boa reputación persoal, popular e intelectual do célebre autor de "La mauvaise réputation".

Porque, en efecto, o primeiro éxito de Georges Brassens e o máis emblemático entre todos os que tivo foi, precisamente, "La mauvaise réputation", a canción que, datada en 1952 e sendo a primeira do seu primeiro disco, publicado en 1954, sentou as bases do escepticismo libertario e da tenrura plebeia que caracterizará o resto da súa obra:

Encóntranse xa aquí, pois, os temas máis frecuentes no cancioneiro dun pensador escéptico, solitario e solidario, comprometido dende os anos corenta na loita anarquista contra o poder establecido dende as páxinas do xornal Le Libertaire (onde colaborou baixo o seudónimo de Jo la cedille) e, sobre todo, dende o crítico e corrosivo humor das súas cancións en denuncia do rexeitamento do marxinado, do nacional militarismo, do clasismo autoritario, do clericalismo hipócrita, da persecución dos diferentes...

En sintonía coa súa vivencia persoal do rexeitamento social nunha máis ben reaccionaria, clerical, segregacionista e provinciana vila natal de Sète e ca acedume de quen padeceu a segunda guerra mundial e o conseguinte desprazamento forzado a Alemaña, Brassens enfronta en "La mauvaise réputation", á maneira ácrata, a liberdade do individuo diferente coa presión da masa integrista que non só non permite a discrepancia, senón tampouco a diferencia de quen só aspira a vivir tranquilamente a súa vida. Porque o protagonista da canción, alter-ego do propio Brassens, aspira tan só a que o deixen en paz na mesma medida en que non prexudica a ninguén ("Je ne fais pourtant de tort à personne, / En suivant mon ch'min de petit bonhomme") nin pretende provocar aos demais cunha non buscada, aínda que inevitable, mala reputación ("Au village, sans prétention, / J'ai mauvaise réputation; / Qu' je m' démène ou qu' je reste coi, / je pass' pour un je-ne-sais-quoi").

Esta vivencia do rexeitamento social será moi frecuente na obra de Brassens, como é obvio en "La mauvaise herbe", canción tan próxima a "La mauvaise réputation", onde o estribillo proclama con pracer a marxinación dende a marxinalidade ata o final:

Ademais, dende o principio, o bohemio Brassens cultivará a identificación persoal con este tipo de marxinado, ás veces con trazos autobiográficos, como en "Les quatre bacheliers", "Les ricochets" e "Le modeste". Pero, dende o borracho expulsado da taberna en "L'épave" a todos os que por oficio socialmente indigno (o enterrador de "Le fossoyeur", o ladrón de "Stances à un cambrioleur", as modestas prostitutas de deceas de cancións) ou situación mal establecida (o retornado "Jehan l'advenu", o emigrante de "La visite", a labrega "Bécassine", a arrabaldeira de "La princesse et le croque-notes"), sempre mostrará -por eles e por quen os acolla- unha verdadeira simpatía sentimental. Así o evidencia xa a súa famosa "Chanson pour l'Auvergnat", onde o rexeitado agradece, sucesivamente, ao campesiño, á hospedeira e ao estranxeiro ocasionais o lume reparador, o anaco de pan e o sorriso solidario nun momento de necesidade:

A propia experiencia persoal dun pequeno roubo xuvenil no que se viu involucrado, moi censurado e castigado en Sète, motivou, en boa parte, a súa identificación co réprobo e co marxinado, e sería recreada polo cantautor en "Les quatre bacheliers":

Non obstante, en "La mauvaise réputation", a sociedade denunciada polo poeta, insolidaria coas liberdades individuais, é estricta coas obrigas públicas e anatemiza por non participar dos integradores ritos establecidos polo poder comunitario: o nacional militarismo, o colaboracionismo clasista, a comuñón espiritual.

Efectivamente, o marxinado suxeito de "La mauvaise réputation" non celebra a festa nacional ("Le jour du quatorze-Juillet, / Je reste dans mon lit douillet") nin acode ás conseguintes paradas militares ("La musique qui marche au pas, / Cela ne me regarde pas", polo que continúa na cama "En n'écoutant pas le clairon qui sonne"), poñendo de manifesto o rexeitamento do nacional militarismo que é fundamento de todo estado. O mesmo desprezo apréciase noutra canción do seu primeiro disco, "Corne d'Aurochs", burla dun militar tan inútil para o mundo como recoñecido polo estado:

Pero estas non serían, por suposto, as últimas ocasións en que o pacifista Brassens se mostraría antimilitarista e antibelicista, pois ao tema dedicou posteriormente a canción "La guerre de 14-18", onde ironiza á maneira do Candide de Voltaire, e dúas pezas máis sobre a segunda guerra mundial ("La tondue" e "Les deux oncles"), ademais doutras múltiples alusións dispersas e, sobre todo, de dous auténticos manifestos: "Mourir pour des idées" e "Les Patriotes".

"La guerre de 14-18" trivializa a cuestión bélica mediante o establecemento comparativo dunha banal xerarquía entre as guerras, ironizando ata o sarcasmo sobre a base da súa preferencia pola primeira guerra mundial, constantemente reiterada nun estribillo que resulta cada vez máis corrosivo:

As polémicas cancións de Brassens motivadas pola segunda guerra mundial cumpren tamén unha función xeral contra o belicismo e contra o militarismo, pero non por isto deixan de entrar en controversias moi concretas das planteadas en Francia polo masacre en cuestión. Por exemplo, "La tondue" refírese a un caso de rapa pública dos que foron obxecto, na Francia xa desocupada, mulleres que tiveran relacións sexuais, na Francia aínda ocupada, con alemáns^[ii]. E, aínda que o protagonista non intervén en defensa da rapada, por medo a "Les braves sans-culott's et les bonnets phrygiens", recolle un guecho do chan como subversiva condecoración, dende logo moi distante das dos patrióticos heroes da guerra:

Moito máis controvertida resultou a canción "Les deux oncles", onde identifica o absurdo destino do tío anglófilo e do tío xermanófilo, ambos mortos por unhas ideas que, pasado o tempo, a ninguén importan e que, por non profesar, permiten cantar a quen quedou vivo:

Aínda que, como se recorda na canción, a Francia dos anos sesenta en que se compuxo tiña xa mellores relacións con Alemaña que coa Gran Bretaña, dando así maior sentido á letra, Brassens foi moi criticado dende o ámbito da antiga Resistencia e do Partido Comunista por sectores que non comprendían a súa mensaxe pacifista e que discrepaban do seu espírito anarquista. Polo demais, o cantante xa satirizara o nacionalismo antialemán do militarismo francés dende o principio, como revela a composición "Corne d'Aurochs", onde o necio protagonista, enfermo, négase a curar cun medicamento porque fora inventado por un alemán. Pero será por medio de "Les deux oncles" cando expoña o seu escepticismo antibelicista, que o leva a considerar absurdo morrer por unhas ideas que ao cabo, tras causar varias mortes, tanto veñen como van:

Desenvolvendo máis en abstracto o mesmo tema, Brassens compuxo "Mourir pour des idées", auténtico manifesto do seu escepticismo ácrata. En efecto, con demoledora ironía, Brassens denuncia aquí o absurdo perigo que supoñen os que están dispostos a morrer e, sobre todo, a matar por unha idea, cando frecuentemente, o paso do tempo revela que esta estaba equivocada ou, polo menos, que xa non convence a quen a profesaba. Por isto, postula con irónica prudencia, que se hai que morrer polas ideas, debe facerse de morte lenta, entre outras razóns porque se un se apura pode perecer por ideas xa caducas e sería moi frustrante ter escollido morrer por unha idea equivocada:

Ademais, corrosivamente, o escéptico Brassens pregúntase, tendo en conta a cantidade inxente de idearios polos que sacrificarnos, cál debe ser o escollido unha vez dispostos a morrer por unha idea, porque a propia cantidade, semellanza e provisionalidade das ofertas desconcerta e fai desconfiar:

Agora ben. Brassens non esquece nesta canción sinalar os culpables e os beneficiarios deste estado de masacre permanente ao que supostamente nos abocan as ideas:

Con esta actitude como guieiro, é normal que o seu antiheroe de "La mauvaise herbe" comece a súa declaración cunha autosatisfeita proclama de deshonor militar tras a contenda:

Nada máis lonxano, pois, da belicista actitude satirizada en "Les Patriotes", onde os inválidos de guerra só lamentan as perdas das súas funcións físicas na medida en que lles impiden practicar os actos de barbarie xustificados polo seu patriotismo homicida e o seu militarismo machista:

E cómpre engadir que Brassens non só fustiga o patriotismo militar, senón tamén o patriotismo civil: "Maudits soient ces enfants de leur mère patrie", di en "La Ballade des gens qui sont nés quelque part", verdadeiro alegato contra todo chauvinismo, local ou nacional, e contra toda xenofobia, prexuízo este tamén denunciado en "La visite".

Moi significativamente, o protagonista de "La mauvaise réputation" non colabora co propietario que persegue a un pobre roubaperas máis digno de solidaridade que o seu perseguidor ("Quand j' croise un voleur malchanceux / Porsuivi par un cul-terreux, / J' lanc' la patte et, pourquoi le taire, / Le cul-terreux se r'trouv' par terre. / Je ne fais pourtant de tort à personne, / En laissant courir les voleurs de pommes"). A sensibilidade social de Brassens manifestouse a miúdo tanto a través da constante solidariedade e da compaixón cos desfavorecidos como da permanente crítica e hostilidade cara os acaudalados e os poderosos. Por exemplo, composicións como "Chanson pour l'Auvergnat", "Pauvre Martin" e "Bonhomme" representan claramente a súa debilidade polos humildes, mentres que moitas outras, como "Montélimar", evidencian a súa aversión polos acomodados. E, por suposto, a súa desafección faise concreta e palpable cando se refire a monarcas e dictadores, como ocorre en "Le roi", onde alude ao Sha do Irán, ao rei de Xordania, ao Négus de Abisinia, á Corona de Inglaterra e ao Xeneral Franco ("Que sur un air de fandango, / on congédi' le vieux Franco"). Polo mesmo, Brassens rexeita e critica particularmente o colaboracionismo clasista, é dicir, a aceptación acrítica do inxusto sistema de valores dominante. Tal ocorre, particularmente, coa xudicatura e coa policía, frecuentes dianas dos ataques do anarquista Brassens ao carácter represivo e violento da autoridade.

Xa no seu primeiro disco, as subversivas cancións "Le gorille" e "Hécatombe" mostraban sen trabas o seu antiautoritarismo esencial, respectivamente, a propósito do poder xudicial e da forza pública. Nelas aparece o espírito medievalizante que o autor declarou en "Le moyenâgeux" (onde se define "foutrement moyenâgeux") e que tantas veces conecta as súas cancións coa poesía de François Villon, coa prosa de François Rabelais e coas cancións dos goliardos. Polo demais, o propio Brassens, que tantas veces rendeu tributo ao seu mestre Villon (por exemplo en "Les amours d'antan", "Le testament", "Supplique pour être enterré à la plage de Sète" ou "Le moyenâgeux") musicou a súa "Ballade des dames du temps jadis"^[iv]. Non obstante, o espírito que máis alenta en "Le gorille" e en "Hécatombe", como tamén noutras cancións posteriores e na súa única novela, La tour des miracles^[v], é o do hiperbólico e excesivo Rabelais.

"Le gorille" narra esperpenticamente a fuga dun xigantesco e ben dotado gorila da súa gaiola co firme propósito de perder a súa virxindade e, ante a alternativa de facelo cunha vella ou cun xuíz, escolle a este, que berra tan desesperadamente como o reo que aquel mesmo día mandara executar:

"Hécatombe" relata tamén esperpenticamente unha liorta de mulleres no mercado que se converte en humillante batalla antipolicial coa chegada dos comunmente detestados axentes da orde:

Como "Le gorille", o acerto de "Hécatombe" residiu na cómica e liberadora inversión de presentar os violentos represores vapuleados ata extremos aldraxantes, mentres o narrador, que di adorar os policías "sous la forme de macchabé's", anima e aplaude ás bravas "gendarmicides", e o xefe dos axentes é obrigado por unha muller a berrar contra os gardas e as leis e a favor da anarquía:

A hecatombe, "la plus bell' de tous les temps", termina, tras a reducción dos axentes a grandes golpes de tetas ou mediante o aprisonamento dos seus cráneos entre xigantescas nádegas a xeito de tenaces, coa decisión de capalos, pero, por sorte, non tiñan que nada capar: "Leur auraient mêm' coupé les choses: / Par bonheur ils n'en avaient pas!".

Posteriormente, Brassens fará frecuente ridiculización da policía nas súas cancións, pois presentará parvos aos gardas en "Brave Margot" ("Les gendarmes, mêm' les gendarmes, / Qui sont par natur' si ballots"); como recorrente obxecto de burla en "Le nombril des femmes d'agents", "À l'ombre des maris" e "Lèche-cocu" (que levaba "un flic en peluche"); como ladróns aproveitados en "La rose, la bouteille et la poignée de mains" e en "Stances à un cambrioleur", e mesmo como o máis despreciable da sociedade en "La mauvais sujet repenti", onde un chulo se laia de que a súa puta, tras transmitirlle unha enfermidade venérea, caera tan baixo que entrara nun bordel e, o que aínda foi peor, chegara a venderse aos policías:

Ben é certo tamén que, andando o tempo, Brassens presentará algún caso de policía benefactor, como o preocupado polos gatos en "Don Juan" ("Gloire au flic qui barrait le passage aux autos / Pour laisser traverser les chats de Léautaud!") ou polo borracho desvalido en "L'épave", que provoca a momentánea reconsideración da visceral aversión á forza pública do cantante:

E, por último, o protagonista de "La mauvaise réputation" refírese a que o seu camiño non vai a Roma, contradicindo o dito popular de que todos os camiños conflúen nun centro capital e renegando, inevitablemente, da vía vaticana dominante no terreo sociorrelixioso do que fala e ao tempo de todas as vereas proxectadas polo poder ("Je ne fais pourtant de tort à personne, / En suivant les ch'mins qui n' mèn'nt pas à Rome").

Dende logo, é frecuente no repertorio de Brassens a presencia de personaxes que non seguen o camiño de Roma, como, xa no seu primeiro disco, o protagonista de "Je suis un voyou (J'ai perdu la tramontane)", que irreverentemente seduce a unha devota freguesa na propia igrexa:

Reflecte, pois, Brassens a excitante maridaxe de práctica sexual e conciencia de pecado nas comunidades de formación católica, como se evidencia, tamén no primeiro disco, en "Il suffit de passer le pont":

Moitas serán as cancións, dende entón, nas que aborde picarescamente o tabú sexual no seo dunha represiva e hipócrita Igrexa Católica. Por exemplo, denunciando a murmuración e a beatería de sancristía, presenta en "La marguerite" a un crego secretamente namorado dunha monxa, mentres que en "La religieuse" mostra o morbo suscitado polos encantos eróticos dunha relixiosa sexualmente excitante para os murmuradores. Indo máis alá, na hiperbólica e rabelaisana "Mélanie" relata as masturbacións con cirios da ama dun cura, que mesmo prefire usar os xa bendecidos, que por certo deixa completamente inutilizables. Agora ben, os propios clérigos son case sempre os protagonistas dun exercicio hipócrita da sexualidade: así, en "Le moyenâgeux" alude aos novicios que contaban os beixos coas contas do rosario e, en "Misogynie à part", lembra os seus amores cunha "p'tite fille de Marie" que lle arrebatou nada menos que un bispo. En parecida liña humorística está "Les trompettes de la renommée", onde conta como sorprendeu ao Père Duval, cantante e amigo seu na vida real, no seo da súa amante, que lle está despiollando a tonsura.

Polo demais, o espírito escéptico e burlón de Brassens no terreo relixioso deu cancións tan emblemáticas como "Le mécreant", onde o cantante se presenta comicamente presionado por non ter a tópica fe católica do parvo do carboeiro:

Pero, pese a seguir o consello, dado por "Mon voisin du dessus, un certain Blais'Pascal", de rezar ata acostumarse a crer, non consegue senón escandalizar ás beatas cantando "Le gorille" e "Putain de toi", polo que a pouco non o capan como lle ocorrera a Abelardo. Tras abandonar tan tortuoso camiño, concluirá, escéptico e sardónico, que, en realidade, non teme o castigo de Deus porque, en xeral, se comporta case tan mal como os que cren nel:

E unha proba do mal comportamento dos posuidores da fe témola precisamente nos clérigos, dende logo frecuente obxecto da sátira de Brassens. Por exemplo, en "Grand-père", o venal vicario non quere bendicir un morto humilde porque "Les morts de basse condition, / C'est pas de ma bénédiction", orixinando a irreverente reacción do deudo:

As súas constantes ironías sobre a Igrexa Católica e a hipocrisía dos seus ministros e adeptos -visibles, en relación coa bebida, en "La rose, la bouteille et la poignée de main" (onde unha botella de bo viño cae da sotana dun cura que sae borracho da misa)-, alcanzan o seu cénit en "Tempête dans un bénitier", canción escrita en xocosa protesta con motivo da supresión do latín na misa. Así, quéixase ante os que chama "fichus calotins" e "putains de moines" da perda dun rito tan pomposo e dun misterio tan máxico:

A crítica da intolerancia e da hipocrisía cristiás, branco privilexiado da sátira de Brassens, ten mesmo en "Les quatre bacheliers" xustificación autobiográfica, pois nesta canción relata como a comprensiva actitude dun dos pais dos mozos descarreirados -precisamente o seu- foi máis cristiá que a dos pais represores, e se os "chrétiens du pays" non o entenderon así é que, para eles, efectivamente "L'Évangile, c'est de l'hébreu". Claro que tamén nunha das súas cancións, "La messe au pendu", Brassens chegou a mostrar a súa excepcional aceptación dun cura bo, contrario á pena de morte, aínda que non sen realizar, previamente, unha radical profesión de fe anticlerical:

En suma, antimilitarismo e antipatriotismo, anticlasismo e antiautoritarismo, anticlericalismo e antisexofobia son elementos característicos e fundamentais de toda a producción de Brassens. En consecuencia, oporá sempre a todo imperativo e a toda represión a libre elección dun camiño modestamente diferente, como se reitera no estribillo da "La mauvaise réputation", aínda que sempre sexa rexeitado pola totalitaria vontade integradora dunha sociedade profundamente integrista:

Desta desesperante intolerancia social provén a reacción sarcástica de Brassens en "La mauvaise réputation" a propósito dos mudos ("Tout le monde médit de moi, / Sauf les muets, ça va de soi"), dos mancos ("Tout le monde me montre au doigt, / Sauf les manchots, ça va de soi"), dos eivados ("Tout le monde se ru' sur moi, / Sauf les culs-d'-jatt', ça va de soi") e dos cegos ("Tout l' mond' viendra me voir pendu, / Sauf les aveugl's, bien entendu"). Porque o personaxe sabe que a exclusión social é tan só unha metáfora da eliminación física e, polo tanto, é consciente do perigo que corre sendo unha ovella negra fóra do uniforme rabaño:

Este mesmo asunto do liquidacionismo aparecerá desenvolto na canción "Celui qui a mal tourné", onde, xa no mundo dos mortos, a comunidade recibe o réprobo coas mesmas intencións executorias que tivera no mundo dos vivos:

"Heureux qui comme Ulysse", que comeza cunha evidente cita do soneto XXX de Les regrets de Joachim du Bellay^[vi], termina cunha imaxe de liberdade e de independencia que, ubicada nesa provenzal terra de natureza aberta e de cabalos salvaxes que é a Camargue, representa moi ben a utopía individual de Brassens (ao cabo, rexa árbore solitaria como a que el mesmo retratou en "Le grand chêne"):

Cabalo fóra do curro, marxinal e marxinado, Brassens proclama a súa individualidade consciente de que o inimigo da persoa, e dos valores de liberdade e de independencia que esta porta, está no plural totalitario e integrista, é dicir, na disolución da singularidade no grupo e na conseguinte eliminación do desexo, da voz, da vida. Por isto escribe "Le pluriel", manifesto persoal de autosuficiencia individual ao tempo que proclama antitotalitaria que reafirma canto se apuntara neste sentido en "La mauvaise réputation":

Non cómpre máis que engadir, a xeito de paradóxico epitafio, un estribillo do seu discípulo Renaud (quen por certo tamén gravou todo un disco con cancións de Brassens^[vii]): "SOCIÉTÉ, TU M'AURAS PAS".

[i]. Cítase, aquí e nos exemplos posteriores, pola máis completa edición das cancións de Georges Brassens ata agora, "J'ai rendez-vous avec vous" / intégrale edition 91, Philips / Phonogram, París, 1991, sen paxinar. Contén, en doce discos compactos, todas as cancións propias e alleas gravadas polo autor en estudio, un disco cunha actuación en directo (efectuada en Cardiff en 1973), tres cancións interpretadas en castelán (entre elas "La mala reputación") e as composicións que deixou feitas pero que non chegou a gravar ou mesmo a terminar (interpretadas e, no seu caso, rematadas, polo seu colaborador Jean Bertola). Para a elaboración do presente traballo tivéronse en conta todas as cancións escritas, compostas e gravadas polo propio Brassens.

[ii]. Tan espiñento tema xa fora tratado criticamente polo poeta surrealista e comunista francés Paul Eluard en Comprenne qui pourra.

[iii]. Evidentemente, "Les dieux ont toujours soif, n'en ont jamais assez", parodia ao novelista Anatole France, mentres que "Et c'est la mort, la mort toujours recomencé'...", parodia ao poeta Paul Valéry. Brassens válese en máis ocasións de referencias a escritos e a autores literarios para potenciar a burla e a ironía. O caso máis significativo é o de "Misogynie à part", onde utiliza o ultracatólico e reaccionario Paul Claudel para satirizar o desesperante aburrimento provocado por unha esposa imposible durante "la fornication": "Au lieu de s'écrier: "Encor! hardi! hardi!" / Ell' déclam' du Claudel, du Claudel, j'ai bien dit, / Alors ça, ça me fige. / Ell' m'emmerde, ell' m'emmerde, j'admets que ce Claudel / Soit un homm' de génie, un poète immortel, / J'reconnais son prestige, / Mais qu'on aille chercher dedans son oeuvre pie / Un aphrodisiaque, non, ça, c'est d'l'utopie! / Ell' m'emmerde, vous dis-je".

[iv]. Brassens recorreu en moi varias ocasións á musicación de poemas de autores clásicos e modernos, dende os medievais ata os contemporáneos do cantante. Así, por orde da aparición de cada autor por primeira vez na compilación integral das súas cancións, figuraron no seu repertorio Paul Fort ("Le petit cheval", "La marine", "Comme hier", "L'enterrement de Verlaine", "Germaine Tourangelle", "À Mireille dit Petit Verglas", "Si le bon Dieu l'avait voulu"), François Villon ("Ballade des dames du temps jadis"), Louis Aragon ("Il n'y a pas d'amour heureux"), Victor Hugo ("Gastibelza (L'homme à la carabine)", "La légende de la nonne"), Francis Jammes ("La prière"), Paul Verlaine ("Colombine"), Jean Richepin ("Philistins", "Oiseaux de passage"), Théodore de Banville ("Le verger du roi Louis"), Pierre Corneille (estancias de "Marquise", cunha conclusión de Tristan Bernard), Alphonse de Lamartine ("Pensée des morts"), Antoine Pol ("Les passantes"), Gustave Nadaud ("Carcassonne", "Le roi boiteux") e Alfred de Musset ("Ballade à la lune", "À mon frère, revenant de l'Italie").

[v]. La tour des miracles foi escrita nos primeiros anos cincuenta, pero non foi publicada ata 1968.

[vi]. "Heureux qui, comme Ulysse, a fait un beau voyage". Brassens adoptou máis veces unha cita literaria para o título dunha canción: por exemplo, o de "Le temps ne fait rien à l'affaire", que procede de Le Misanthrope, de Molière. Por outra parte, son frecuentes os ecos literarios na súa obra: en "Complainte du sage de Paris" parece evocar un verso de Jules Laforgue, mentres que en "Oncle Archibald" presenta o personaxe berrando "Vive le roi" e "Vive la ligue" como ocorre nunha obra de La Fontaine, segundo afirma Michel Barlow, Chansons. Brassens, París, Hatier, 1981, p. 72. Este mesmo autor entende que a influencia de La Fontaine é tamén verificable nas cancións fabulísticas "Le grand chêne" e "Le petit joueur de flûteau", p. 73.

[vii]. Dende que nos primeiros anos cincuenta a célebre Patachou dera a coñecer en París algunhas das primeiras cancións de Brassens, foron deceas os cantantes e os músicos que interpretaron as súas composicións, nalgún caso con carácter tan emblemático como o dos existencialistas franceses Mouloudji e Juliette Gréco ou o do jazzman norteamericano Sidney Bechet, a parte de figuras da canción pop como Petula Clark ou Françoise Hardy. Entre os principais discos franceses publicados en homenaxe ao cantautor figuran Barbara chante Brassens et Brel, Chantons Brassens sur les orchestrations de Joël Favreau, Renaud chante Brassens ou 12 nouvelles de Brassens (petits bonheurs posthumes) e Le Cahier. 40 chansons de Brassens en public, debidos ambos a Maxime Le Forestier. Fóra de Francia, existen, ademais de numerosas versións soltas, discos de conxunto como, en inglés, My Own Road. A Tribute To Georges Brassens, de varios autores, e, en castelán, Paco Ibáñez canta a Brassens ou Ensayos sobre Georges Brassens, de Claudina y Alberto Gambino. Nesta última lingua existen tamén versións cantadas por Alberto Sánchez, Loquillo y los Trogloditas e, sobre todo, por Javier Krahe, quen ademais recreou o espírito brasseniano en moitas das súas composicións.